Koniec lata i początek jesieni - pora zbioru owoców - to okres, kiedy najczęściej zdarzają się użądlenia przez osy i pszczoły.
Pszczoła po użądleniu zostawia w ciele użądlonego swoje żądło i ginie. Ma ono na sobie haczyki, które po wbiciu w skórę nie pozwalają na jego wyciągnięcie. Żądło osy jest gładkie jak szpilka; po użądleniu osa je wyciąga i odlatuje. Wewnątrz żądła pszczoły, na jego końcu, znajduje się zbiorniczek jadowy, który zawiera ok. 1 mg jadu. Jad pszczół składa się z hialuronidazy fosfolipazy A2, wysokocząsteczkowej substancji z aktywną fosfatazą kwaśną i melityny. Jad osy ma podobny skład i działanie na organizm człowieka.
Jad pszczeli powoduje:
Obniża on też ciśnienie tętnicze, zwykle działa pobudzająco na serce, a czasem działa też porażająco.
U ludzi uczulonych na jad pszczeli, zwłaszcza u dzieci, ukąszenie pszczół może wywołać silną reakcję alergiczną. Podobnie reagują osoby uczulone na jad os. Pojedyncze użądlenie przez pszczołę lub osę nie jest groźne dla ludzi, którzy nie są uczelni. Uważa się, że dopiero jad kilkuset użądleń w tułów, czy kończyny mógłby spowodować śmierć człowieka.
Zwykle po użądleniu powstaje obrzęk i miejscowe zaczerwienienie. Objawy te ustępują samoistnie po kilku godzinach. Są jednak ludzie, u których pojedyncze użądlenia mogą wywoływać bardzo duże odczyny miejscowe: duży, narastający przez 48 godzin obrzęk, który utrzymuje się do tygodnia. Towarzyszą jemu uczucia swędzenia w miejscu użądlenia. Po użądleniach mnogich (poza objawami miejscowymi) mogą wystąpić objawy ogólne jak: nudności, wymioty, osłabienie, dreszcze, nadmierna potliwość, bóle brzucha, biegunka, kaszel, a w groźniejszych stanach - narastająca duszność.
Szczególnie niebezpieczne jest, gdy pszczoła użądli w język lub krtań. Wówczas może pojawić się gwałtownie narastający obrzęk wywołujący obawę zamknięcia dróg oddechowych. Jest to stan zagrożenia życia wymagający natychmiastowej pomocy lekarskiej (pilne wezwanie pogotowia).
Najgroźniejszą reakcją na jad pszczeli jest wstrząs anafilaktyczny, który występuje u niektórych osób uczulonych. Może on wystąpić już po 10-20 minutach po użądleniu. Na tułowiu, rękach i nogach pojawia się silnie swędząca pokrzywka, występują obrzęki skóry i błon śluzowych. Szczególnie niebezpieczny, grożący uduszeniem, jest obrzęk krtani i tchawicy. Występują objawy zapaści naczyniowej i spadki ciśnienia. Ten stan wymaga natychmiastowej pomocy lekarskiej. U osób, które już przebyły taki wstrząs istnieje obawa, że każdy następny może być jeszcze silniejszy, dlatego konieczne jest stosowanie odczulania przez podawanie specjalnych szczepionek.
Osoby uczulone na jad owadów powinny zabierać ze sobą na wyjazdy zestawy ratunkowe, które można kupić w aptece, zawierające w swoim składzie automatyczną strzykawkę z adrenaliną. Lek ten można kupić tylko na receptę lekarską.