Autor: dr n. med. Marek Okoński
specjalista ortopeda
Dysplazja, czyli niedorozwój, może dotyczyć różnych części ciała. Niedorozwój stawu biodrowego dotyczy najczęściej spłycenia panewki stawu, co może dać niestabilność stawu Nierozpoznana i nieleczona w porę dysplazja stawu biodrowego daje ograniczenie ruchomości stawu i utykanie u dzieci zaś u dorosłych przekształca się w zmiany zwyrodnieniowe biodra powodujące szybsze zużycie stawu. Często jest konieczność wykonania tzw. endoprotezoplastyki czyli zakładania sztucznego stawu biodrowego. Dysplazja ta rozwija się najczęściej w życiu płodowym, w czasie ciąży, przy nieprawidłowym położeniu płodu, a także w czasie porodu np. miednicowego.
Przyczyny
Czynnikami predysponującymi do wystąpienia dysplazji są:
Około 80 proc. ciąż ma tzw. postawę I płodu. W tej postawie dziecko lewym biodrem dotyka kości krzyżowej i kręgosłupa matki, natomiast prawa noga i biodro ustawia się w kierunku części miękkich brzucha matki. Z tego powodu kończyna lewa ma mniejszą ruchomość i panewka rozwija się słabiej. Z tego właśnie powodu wada ta częściej dotyczy lewego stawu biodrowego.
Prawidłowa i wczesna diagnoza a także leczenie dysplazji umożliwia jej szybkie wyleczenie i doprowadzenie do dalszego prawidłowego rozwoju stawu. Niewykrycie wady lub jej nieprawidłowe leczenie prowadzi do jej pogłębienia.
Warto również wiedzieć, że do rozwoju dysplazji a nawet decentracji (zwichnięcia) stawów może doprowadzić nieprawidłowa pielęgnacja niemowlęcia np.:
Poza czynnikami biomechanicznymi, na rozwój dysplazji mogą mieć wpływ także czynniki genetyczne. Jeżeli u któregoś z rodziców stwierdzono dysplazję to, jak pokazują statystyki, istnieje duże prawdopodobieństwo, że wystąpi ona u jego dzieci. Innym czynnikiem jest płeć. Dziewczynki narażone są na dysplazję pięć razy częściej niż chłopcy. Tłumaczy się to teorią hormonalną. Otóż w końcowej fazie ciąży następuje wzrost produkcji hormonów u matki (np. relaksyny), które to substancje działają rozluźniająco na tkankę łączną dróg rodnych, aby umożliwić poród. Hormony te działają także na płód rozluźniając jego tkanki łączne, w tym także staw biodrowy. Płód żeński ma czulsze receptory odpowiadające na działanie hormonów (w tym relaksyny), co tłumaczy ową znaczną przewagę płci żeńskiej wśród dzieci dotkniętych schorzeniem. W wyniku działania relaksyny staw biodrowy (jego torebka) rozluźnia się, staje się on bardziej wiotki i może dojść do podwichnięcia, czyli stopniowego wysuwania się głowy kości udowej z panewki.
Diagnozowanie
Każde narodzone dziecko powinno być objęte badaniami ortopedycznymi i sonograficznymi, choć niekoniecznie na oddziale noworodkowym. Najlepiej, żeby pierwsze badanie zostało wykonane w pierwszych trzech tygodniach życia. Tam gdzie na oddziale noworodkowym są warunki, ortopeda może zbadać dziecko. Zachęca się również neonatologów żeby wykonywali takie badania. Jeżeli jednak na oddziale nie ma takich warunków, to w pierwszych trzech tygodniach, każda matka powinna trafić do tzw. poradni preluksacyjnej, gdzie ortopeda badaniem manualnym oraz sonograficznym ocenia rozwój stawu. W wielu krajach są nawet pewne sposoby zachęcania do tego pierwszego badania. We Francji nie wypłaca się zasiłku porodowego, jeżeli nie ma kilku podstawowych badań profilaktycznych w tym oceny stawów biodrowych. Jest to ciekawy pomysł do wykorzystania również w Polsce.
Zauważmy, że zwykłe badanie ortopedyczne, czyli manualne często nie jest wystarczające. Jest szereg tzw. niemych klinicznie dysplazji, których nie da się wykryć w badaniu ręcznym. Trzeba mieć bardzo duże doświadczenie, żeby podejrzewać dysplazję jedynie na podstawie badania manualnego (palpacyjnego). Dlatego trzeba podkreślić rolę, jaką odgrywać powinna tu diagnostyka obrazowa. Mowa oczywiście w tym przypadku o USG, gdyż RTG może być wykonane dopiero około 12 miesiąca życia.
Nie tylko USG
Należy jednak uważać, jeżeli obraz ultrasonogramu bioder dziecka jest prawidłowy, (tzw. typ I lub IIa wg. Grafa), nie oznacza to jeszcze, że staw w całości jest prawidłowy. Staw może być anatomicznie prawidłowy a funkcjonalnie nieprawidłowy, ze względu na np. ograniczenie odwodzenia biodra. W takich przypadkach zaleca się profilaktyczne pozycje odwiedzeniowe. Zaleca się układanie dziecka na brzuchu w pozycji żabki lub noszenie przodem do siebie na rękach w pozycji rozkrocznej, tak aby dziecko obejmowało brzuch matki lub ojca nóżkami. Stosuje się również leczenie odwodzące, aby pokonać przykurcz przywodzicieli czyli grupy mięśni po przyśrodkowej stronie ud, który to przykurcz źle ukierunkowuje głowę w panewce.
Bierność wobec niesymetrycznego ruchu odwodzenia stawów biodrowych może doprowadzić do rozwinięcia się wtórnej tzw. rozwojowej dysplazji stawu biodrowego. Nie powinno więc budzić wątpliwości to, że mimo prawidłowego wyniku badania USG, lekarz może zalecić leczenie. Nie jest to nadużycie metody leczenia dysplazji. Należy pamiętać, że kompleksowa ocena stawu biodrowego, to nie tylko ocena anatomii czyli budowy stawu (widoczna w USG lub RTG), ale również funkcja i jego zakres ruchów.
Należy pamiętać, że USG pozostaje jedynie badaniem wspomagającym. Zasadniczym badaniem jest badanie ortopedyczne: ocena objawu Barlowa, objawu Ortolaniego, ocena ruchów rotacyjnych i odwodzenia, które powinien przeprowadzić ortopeda lub pediatra
Zdarzają się jednak również dzieci, których USG wykonane po porodzie zostało ocenione w granicach normy, a mimo to po 6-8 miesiącach nastąpiło zahamowanie rozwoju panewki biodrowej. Dzieje się tak zazwyczaj, jeśli w tym okresie nie została przeprowadzona ponowna kontrola ortopedyczna i dostatecznie wcześnie nie rozpoznano pogorszenia funkcji stawu.
Idealny model opieki ortopedycznej nad niemowlęciem zdrowym powinien zawierać:
Jeśli przy pierwszym badaniu wykryta została dysplazja stawu biodrowego to częstotliwość wykonywania następnych jest ustalany przez lekarza w zależności od stopnia patologii. Nie powinny one być przeprowadzane jednak rzadziej niż co 4-6 tygodni.
Leczenie
Aby nie doszło do dysplazji stawów należy wdrożyć leczenie zachowawcze, które jest bardzo proste. Wystarczy:
Wystarczające może też okazać się odpowiednie pielęgnowanie podczas noszenia dziecka na sobie koniecznie przodem do rodzica, wtedy to staw biodrowy ma prawidłową pozycję umożliwiającą prawidłowy jego rozwój.
Część rodziców, których dzieci chorują na dysplazję, niechętnie stosują się do powyższych zaleceń dawanych przez lekarzy, ponieważ uważają, że leżenie w zaopatrzeniu ortopedycznym np. w rozwórce biodrowej, w pozycji wmuszonej ?żabki" jest z pewnością niewygodne. Starają się oni ?oszczędzić" dziecko i zdejmują rozwórki lub pieluszki ortopedyczne. Jest to niestety bardzo złe i krótkowzroczne postępowanie. Grozi ono tym, że w późniejszym okresie ujrzeć oni mogą, jak ich dziecko leży w gipsie lub nawet na stole operacyjnym.
Warto pamiętać, że leczenie jest zawsze dużo trudniejsze, jeśli zbyt późno zdiagnozowano dysplazję lub podwichnięcie biodra. Gdy dziecko zgłaszane jest do badania po raz pierwszy w wieku na przykład 2 lat i wtedy dopiero stawiane jest rozpoznanie dysplazji, to zwykle leczenie jest już operacyjne. W takich przypadkach jest już bowiem zbyt późno na leczenie bezoperacyjnie, a jego ewentualne zastosowanie po prostu nie przyniosłoby już pożadanych efektów.
Autor: dr n. med. Marek Okoński
specjalista ortopeda
Regionalne Centrum Ortopedii Dziecięcej INTERMED,
20-058 Lublin, ul. Junoszy 49, tel. 081 741 38 19,
www. dr-Okonski.pl,
marokonski (małpa) wp.pl stawy