Spośród zgłaszających się do lekarza pacjentów, 25% skarży się na problemy z bezsennością. Zaburzenia snu mogą być objawem towarzyszącym innym schorzeniom lub stanowić odrębną jednostkę chorobową.

Zaburzenia snu

Nieprawidłowości w zasypianiu i przebiegu snu mogą przyjmować różny charakter. Jeśli wiążą się ze zmianami w długości snu mamy do czynienia z hipersomnią (zbyt długi sen) lub hiposomnią (zbyt krótki sen). Problem może również dotyczyć struktury snu lub jego zmian jakościowych (np. lunatyzm).

U podłoża trudności z zasypianiem, mogą leżeć takie przyczyny, jak niekorzystne warunki dla snu (jasne oświetlenie, hałas) lub trudności z przystosowaniem do zmiany rytmu dobowego (np. praca zmianowa). Również obciążenia psychiczne (smutek, żal, strach, poczucie winy) mogą prowadzić do zaburzeń. Należy także wziąć pod uwagę niekorzystny wpływ używek, takich jak kofeina czy nikotyna.  Równie często kłopoty ze snem wiążą się z przyjmowaniem leków z określonej grupy lub występowaniem bólu związanego z konkretną jednostką chorobową.

Rytuał snu

Przed decyzją o podjęciu terapii farmakologicznej warto zwrócić uwagę na kilka podstawowych czynników, które mogą zaburzać sen, a które w łatwy sposób można wyeliminować. Powinniśmy kłaść się spać i wstawać zawsze o tej samej porze, pomoże nam to znormalizować czas snu. Jeśli mamy problemy z zasypianiem, unikajmy popołudniowych drzemek. Zwróćmy uwagę na naszą aktywność w ciągu dnia i stwórzmy warunki do wyciszenia wieczorem. Nie oglądajmy telewizji do późna, nie rozwiązujmy problemów dnia codziennego w łóżku. Kiedy dopada nas bezsenność, wstańmy i zajmijmy się obowiązkami domowymi. Zwróćmy uwagę na to, czy dostatecznie dużo czasu poświęcamy na relaks.

Fitoterapia

Jeśli przestrzeganie zasad higieny snu nie przynosi oczekiwanych rezultatów, przed sięgnięciem po preparaty syntetyczne, warto wypróbować ziołowe środki lecznicze. Mają one łagodniejszy mechanizm działania, nie są toksyczne i nie prowadzą do uzależnień.

Surowce zielarskie znajdujące zastosowanie w leczeniu bezsenności to: kozłek lekarski, chmiel, męczennica cielista, melisa lekarska, lawenda lekarska. Wybierając odpowiedni preparat powinniśmy zwrócić uwagę także na jego formę. W aptekach i sklepach zielarskich dostępne są gotowe preparaty, nalewki, olejki eteryczne, surowce do przygotowywania naparów. Stosowanie herbat ziołowych, czyli dodatkowych płynów przed snem, może prowadzić do przebudzeń, zwłaszcza u osób starszych, wywołanych parciem na pęcherz moczowy.   

Każda decyzja związana z zastosowaniem preparatów nasennych, nawet tych pochodzenia naturalnego, powinna być poprzedzona konsultacją ze specjalistą, lekarzem, farmaceutą lub przeszkolonym pracownikiem sklepu zielarskiego. Należy przede wszystkim zwrócić uwagę na przeciwwskazania do stosowania preparatu, w tym na interakcje z innymi lekami oraz na działania niepożądane.

Do najbardziej popularnych należą zdecydowanie preparaty na bazie kozłka lekarskiego, Valeriana officinalis, potocznie nazywane walerianą.  Normalizują one strukturę snu, skracają czas zasypiania, wpływają pozytywnie na samopoczucie w ciągu dnia. Działają także rozluźniająco na mięśnie. Są stosowane nie tylko jako ziołowy lek wspomagający zasypianie, ale także jako preparaty uspokajające w stanach niepokoju na tle nerwowym. Preparaty z kozłka są również bezpiecznym lekiem geriatrycznym, stosowanym w stanach napięcia nerwowego u ludzi starszych. Należy pamiętać o tym, że efekty przynosi wielotygodniowa kuracja, czas jej trwania powinien być jednak ograniczony. Dość istotną wydaje się informacja, że przyjmowanie preparatów tego typu powoduje wydłużenie czasu naszych reakcji.

Nieco słabsze działanie uspokajające i nasenne wykazują szyszki chmielu zwyczajnego, Humulus Lupulus. Preparaty oparte na lupulinie (czyli otartych z wysuszonych szyszek włoskach  gruczołowych) oraz szyszkach chmielu regulują także ciśnienie krwi.

Surowcem znanym i stosowanym od lat, jako wyciszający i ułatwiający zasypianie, są kwiaty lawendy lekarskiej, Lavendula angustifolia. Surowiec ten ma szerokie spektrum działania, stosowany wewnętrznie jest także pomocny w stanach nadmiernej pobudliwości towarzyszących okresowi menopauzy. Olejek eteryczny z lawendy jest jednym z najpowszechniej wykorzystywanych olejków w aromaterapii.

Również melisa, Melissa officinalis, znajduje zastosowanie jako środek łagodnie uspokajający stosowany w zaburzeniach snu i wyczerpaniu nadmierną pracą umysłową. Należy do skutecznych surowców leczniczych wykorzystywanych w geriatrii.

W preparatach złożonych o działaniu nasennym często znajduje się także wyciąg z ziela męczennicy cielistej, Passiflora incarnata.

W terapii wykorzystuje się również surowce o słabszym działaniu, takie jak rumianek lekarski, serdecznik pospolity i owies siewny. W aptekach i sklepach zielarskich poza preparatami opartymi na wyciągach z pojedynczych roślin dostępne są też preparaty złożone i mieszanki ziołowe, łączące lecznicze właściwości wielu surowców.

Magdalena Zabłocka
Biotechnolog