Przeszczepy narządów takich jak nerka, płuco czy wątroba są często jedynym sposobem leczenia chorób i dysfunkcji tych organów. Transplantacje szpiku kostnego to szansa dla osób walczących z białaczką. Choć zabieg przeszczepienia narządów może być wybawieniem, wiąże się z długoletnim przyjmowaniem leków i wieloma zagrożeniami.

Trochę historii

Wzmianki o pierwszych przeszczepach pochodzą z czasów starożytnych. Znane są przypadki odtwarzania obcinanych nosów, co miało miejsce w dawnych Indiach. Także starożytni Chińczycy eksperymentowali w dziedzinie medycyny. W Europie informacje o pierwszych przeszczepach pochodzą z IV wieku naszej ery i dotyczą zabiegu przyszycia nogi.

W historii nowożytnej daty nie są już tak odległe. Niespełna 55 lat temu dokonano pierwszej, udanej transplantacji nerki. Ta gałąź medycyny jest stosunkowo nowa, ale nadal prężnie się rozwija, dzięki czemu dokonuje się przeszczepów coraz większej ilości narządów i tkanek, a ostatnio nawet twarzy.

Co wiemy o przeszczepach?

Definicja przeszczepu mówi nam, iż jest to rodzaj operacji chirurgicznej, mającej na celu pobranie tkanki lub organu od organizmu dawcy, a następnie przeniesienie tego materiału do biorcy. Pozostaje jednak pytanie, kto może być dawcą, a kto biorcą w takiej operacji?

Występują sytuacje, w których dawcą i biorcą jest jedna i ta sama osoba, dwie niespokrewnione osoby lub człowiek i zwierzę. Na tej podstawie w transplantologii powstał podział zabiegów, w zależności od statusu osoby oddającej i przyjmującej przeszczep:
? Przeszczep autogeniczny ? kiedy dawcą i biorcą jest ta sama osoba, np. w przypadku rekonstrukcji ubytków skórnych po oparzeniach. Fragmenty zdrowej tkanki przenoszone są z jednego miejsca ciała do innego, gdzie potrzebna jest regeneracja.
? Przeszczep izogeniczny ? między identycznymi osobnikami tego samego gatunku, czyli między bliźniętami, z których jedno oddaje organ, drugie je przyjmuje.
? Przeszczep allogeniczny ? dotyczy dawców i biorców tego samego gatunku, ale zupełnie do siebie niepodobnych, czyli dwóch niespokrewnionych osób.
? Przeszczep ksenogeniczny ? między osobnikami dwóch różnych gatunków, czego najprostszym przykładem są ludzie i zwierzęta. Niestety, ten rodzaj operacji jest najsłabiej rozwinięty. Między człowiekiem i innymi ssakami istnieje zbyt wiele różnic, by móc wykorzystać zwierzęta jako potencjalnych dawców.

Kto jest dobrym dawcą?

Dobór odpowiedniego dawcy ma bardzo duży wpływ na przebieg operacji i to, czy organizm biorcy pozytywnie zareaguje na nowy organ. Proces wybierania dawcy do przeszczepu nosi nazwę typowania tkankowego. Proces ten ma na celu badanie i określenie skali podobieństwa dawcy i biorcy. Pod uwagę brane są antygeny HLA, czyli specyficzne cząsteczki, które występują na powierzchni naszych komórek. Jeśli są one podobne do siebie u obu osób, to znaczy, że przeszczep może być wykonany i prawdopodobnie zostanie przyjęty przez organizm biorcy. W sytuacji, gdy zgodność antygenów HLA jest niewielka, istnieje duże ryzyko odrzucenia przeszczepu, ponieważ zostanie on rozpoznany jako ?obcy?. Największą zgodność w zakresie antygenów HLA obserwuje się u bliźniąt, rodzeństwa oraz w układzie rodzic - dziecko. Znalezienie odpowiedniego dawcy wśród osób niespokrewnionych jest trudne, dlatego czas oczekiwania na materiał do przeszczepu jest tak długi.

Tolerancja przeszczepionego narządu 

Istotnym problemem współczesnej transplantologii jest uzyskanie równowagi w układzie gospodarz - przeszczep. Bez użycia odpowiednich leków stan ten jest mocno zaburzony, w efekcie czego dochodzi do przejawów agresji jednej ze stron. Jeśli nadmierną aktywnością wykazuje się organizm biorcy, dochodzi do tzw. odrzucenia przeszczepu. Jest to zjawisko, w którym układ immunologiczny gospodarza rozpoznaje nowy organ jako ?obcy? i nie akceptuje jego obecności. W wyniku silnej reakcji układu odpornościowego dochodzi do uszkodzenia narządu, upośledzenia jego funkcji i w efekcie obumarcia. Zdarza się także tak, że to przeszczepiony organ gra rolę agresora. Przeniesione wraz z nim komórki układu immunologicznego dawcy, w nowym środowisku zaczynają atakować organizm biorcy. Mówimy wtedy o chorobie ?przeszczep przeciwko gospodarzowi?. Manifestuje się ona w postaci licznych uszkodzeń komórek i tkanek gospodarza. Jedynym sposobem wprowadzenia równowagi po transplantacji jest terapia farmakologiczna, zwana immunosupresyjną. Polega ona na hamowaniu aktywności układu odpornościowego biorcy tak, by nowy narząd nie był rozpoznawany jako obcy. Wtedy unikamy odrzucenia przeszczepu i wielu powikłań. Niestety, pacjenci są zmuszeni przyjmować medykamenty regularnie i przez długi czas, często nawet do końca życia. Jest to jedyna szansa na stabilizację stanu ich zdrowia i utrzymanie aktywności przeszczepu. Wadą terapii immunosupresyjnej jest zwiększona podatność na infekcje bakteryjne, wirusowe i grzybicze. Szczególnie groźne dla pacjentów po przeszczepach są herpeswirusy, które powodują komplikacje pooperacyjne oraz zwiększają ryzyko odrzucenia narządu. Bardzo często równolegle z terapią immunosupresyjną prowadzi się profilaktyczną terapię przeciwwirusową. sexlocals

Przeszczepy, bez wątpienia, są szansą na nowe życie dla wielu osób. Dla prężnie rozwijającej się transplantologii jedynym problemem jest brak dawców oraz powikłania pooperacyjne. Miejmy nadzieję, że dzięki postępowi medycyny uda się je rozwiązać i odtąd przeszczep będzie operacją prostą i bezpieczną.

Ewelina Osińska

Piśmiennictwo:
J. Gołąb ?Immunologia?, PWN, Warszawa 2009