Erotomania, zakupoholizm, objadanie się, bulimia, anoreksja, nadmierna dbałość o wygląd, rozmaite uzależenienia. - Zachowania kompulsywne - podobno są jak impuls, któremu nie można się przeciwstawić. Powtarzasz sobie, że już nigdy więcej tego nie zrobisz. A potem kolejny raz dzieje się to samo.

Czym są zachowania kompulsywne? Jakie są ich objawy?

Prawie wszyscy robimy zakupy, korzystamy z Internetu (czat, gry sieciowe, etc.), telefonów komórkowych (sms). Wiele ludzi gra w gry komputerowe, wypełnia kupony totolotka, uczestniczy w konkursach teleaudio. Większość z nas chce podobać się sobie i innym, wyglądać atrakcyjnie i w tym celu stosuje diety, chodzi na siłownię czy do solarium. Zachowania te u wielu osób nie stanowią trudności w codziennym funkcjonowaniu, a poza tym są społecznie akceptowane.

Jednak, u niekótych takie zachowania nasilają się i dochodzi wówczas u nich do przekształcenia się tych zachowań w w m.in.:

Istnieje też inna grupa zachowań kompulsywnych: patologiczne kradzieże (kleptomania), patologiczne podpalanie (piromania), patologiczne wyrywanie włosów z głowy (trichotillomia).

Zachowania kompulsywne związane są z zaburzeniem nawyków i popędów (impulsów). Osoby powtarzają pewne działania (np. kolejny raz idą na zakupy i wydają wszystkie pieniądze), mimo że nie ma do tego racjonalnych przesłanek (nie potrzebują niczego nowego!). Często mają poczucie utraty kontroli nad tymi zachowaniami (obiecują sobie nic nie kupować, ale nie potrafią się powstrzymać). Długotrwałe przejawianie takich zachowań zazwyczaj szkodzi osobie dotkniętej tym problemem i jej otoczeniu. Wywołują one straty i szkody w różnych sferach życia i funkcjonowania: szkodzą relacjom z bliskimi, w pracy, pogarszają sytuację finansową, a niekiedy zagrażają życiu.

Temu nie można się przeciwstawić

Osoby zachowujące się w sposób kompulsywny mówią o impulsie, któremu nie są w stanie się przeciwstawić. Impuls ten rozpoczyna działania w cyklu kompulsywnym. Gdy impuls pojawia się, osoba może wyglądać jak pobudzona bądź znajdować się w stanie niepokoju psychoruchowego. Koncentracja uwagi jest zwykle utrudniona, a procesy poznawcze - zaburzone. Myślenie i zachowania osoby koncentrują się na ?braku czegoś", który to stan prowadzi do zrealizowania kompulsji. Przed zachowaniem kompulsywnym wiele osób mówi o napięciu i narastaniu takich emocji jak:

Ponieważ osoby zachowujące się kompulsywne nie potrafią adekwatnie przeżywać i wyrażać emocji, sposobem na ich rozładowanie jest zachowanie realizowane w cyklu. Cykl ten powtarzany jest wielokrotnie.

Realizacja kompulsji powoduje u większości osób poczucie ulgi, a narastające napięcie ulega rozładowaniu. Daje to poczucie zadowolenia. Ulga w porównaniu z napięciem jest dodatkowo odbierana przez osoby zachowujące się kompulsywnie jako stan przyjemny. Później pojawia się stan obniżonego nastroju - np. wyrzutów sumienia, chęć naprawienia pojawiających się szkód i strat związanych z zachowaniem (np. gdy zachowanie powoduje zaległości zawodowe - ich szybkie nadrabianie - co powoduje kolejne konsekwencje).

Powstanie zachowań kompulsywnych

Zanim jakieś zachowanie stanie się nawykiem kompulsywnym u wielu osób następuje okres ?uczenia się" danego rodzaju dysfunkcjonalnego postępowania. Wyuczone zachowanie jest powtarzane (np. w stresie - objadanie się słodyczami), a repertuar innych wzorców funkcjonowania np. konstruktywnego radzenia sobie z problemami ulega ograniczaniu. Wielokrotne powtarzanie wzorca zachowań sprawia, że zachowanie to stają się automatyczne. Na przykład przeżywanie stresu zaczyna się kojarzyć ze słodyczami - gwałtowną potrzebą ich zjedzenia. Zachodzi wtedy, opisywana często przez psychologów, tzw. heurystyka dostępności (powtarzanie najczęściej realizowanych wzorców zachowań). Kolejna trudna czy wyzwalająca sytuacja, np. stres w pracy spowoduje objadanie się słodyczami, - czyli wystąpienie zachowania kompulsywnego.

Leczenie

Sposobem leczenia większości zachowań kompulsywnych jest psychoterapia indywidualna i/lub grupowa, uczestnictwo w grupach samopomocowych (np. AH - Anonimowi Hazardziści, Anonimowi Żarłocy).

Jacek Sędkiewicz

Psycholog, specjalista terapii uzależnień

Ochoroba.pl ma przyjemność zaprezentować cykl artykułów poświęconych najważniejszym zachowaniom kompulsywnym:

Zapraszamy do lektury.